[GIẢI ĐÁP] Hộ kinh doanh có phải đóng bảo hiểm xã hội không?

Hộ kinh doanh có phải đóng bảo hiểm xã hội là vấn đề được quan tâm hàng đầu khi Luật Bảo hiểm xã hội 2024, có hiệu lực từ ngày 01/7/2025, chính thức bổ sung hộ kinh doanh vào đối tượng tham gia bảo hiểm xã hội bắt buộc. Quy định mới này đặt ra nhiều câu hỏi về nghĩa vụ và mức đóng cụ thể. Bài viết dưới đây của xCyber sẽ phân tích chi tiết các quy định pháp luật liên quan đến vấn đề này.

Hộ kinh doanh có phải đóng bảo hiểm xã hội bắt buộc không?

Câu trả lời là CÓ, kể từ ngày 01/07/2025.

Trước ngày 01/07/2025, theo Luật BHXH 2014 hiện hành, hộ kinh doanh không thuộc đối tượng tham gia BHXH bắt buộc.

Tuy nhiên, khi Luật BHXH năm 2024 chính thức có hiệu lực từ ngày 01/07/2025, quy định này đã thay đổi hoàn toàn. Căn cứ theo Khoản 3 Điều 2 Luật BHXH 2024, hộ kinh doanh được xác định là người sử dụng lao động và nằm trong đối tượng tham gia BHXH bắt buộc.

Việc hộ kinh doanh đóng bảo hiểm xã hội 2025 sẽ áp dụng cho 2 nhóm đối tượng mới:

1. Chủ hộ kinh doanh.
2. Người lao động làm việc cho hộ kinh doanh.

BHXH của hộ kinh doanh đối với chủ hộ kinh doanh

Trước ngày 01/07/2025, chủ hộ kinh doanh chỉ có thể tham gia BHXH tự nguyện. Tuy nhiên sau đó, theo Luật BHXH 2024 (Điểm m, Khoản 1 Điều 2) và Nghị định 158/2025/NĐ-CP, chủ hộ kinh doanh (có đăng ký kinh doanh và nộp thuế theo phương pháp kê khai) sẽ thuộc nhóm đối tượng phải tham gia BHXH bắt buộc.

Lộ trình áp dụng cụ thể như sau:

• Từ 01/07/2025: Áp dụng cho chủ hộ kinh doanh nộp thuế theo phương pháp kê khai.
• Từ 01/07/2029: Áp dụng cho 100% chủ hộ kinh doanh (bao gồm cả các phương pháp thuế khác).

Lưu ý: Chủ hộ kinh doanh đã đủ tuổi nghỉ hưu hoặc đang tham gia BHXH bắt buộc theo các đối tượng khác (như dân quân thường trực, người hoạt động không chuyên trách ở cấp xã…) thì không phải tham gia theo đối tượng chủ hộ kinh doanh.

BHXH của hộ kinh doanh đối với người lao động

Thực tế, theo Luật BHXH 2014, hộ kinh doanh (với tư cách là người sử dụng lao động) nếu có thuê mướn lao động theo hợp đồng lao động (HĐLĐ) từ 1 tháng trở lên thì vẫn phải đóng BHXH bắt buộc cho người lao động đó.

Luật BHXH 2024 tiếp tục khẳng định và làm rõ nghĩa vụ này. Hộ kinh doanh phải đăng ký tham gia BHXH bắt buộc cho người lao động nếu thuộc một trong các trường hợp:

1. Làm việc theo HĐLĐ không xác định thời hạn.
2. Làm việc theo HĐLĐ có thời hạn từ đủ 01 tháng trở lên.
3. Làm việc theo hình thức có trả tiền lương/tiền công và có sự quản lý, giám sát, điều hành của hộ kinh doanh (áp dụng từ 01/01/2026).

Mức đóng bảo hiểm xã hội của hộ kinh doanh năm 2025

Theo quy định, mức đóng bảo hiểm xã hội của hộ kinh doanh năm 2025 sẽ bao gồm các khoản vào Quỹ hưu trí và tử tuất, Quỹ ốm đau – thai sản, Quỹ bảo hiểm tai nạn lao động – bệnh nghề nghiệp (TNLĐ-BNN), Quỹ bảo hiểm y tế (BHYT) và Quỹ bảo hiểm thất nghiệp (BHTN). Tỷ lệ đóng cụ thể có sự khác biệt giữa người lao động và chủ hộ kinh doanh.

1. Mức đóng BHXH đối với người lao động làm việc cho hộ kinh doanh

Theo Quyết định 595/QĐ-BHXH 2017, hộ kinh doanh có trách nhiệm đóng các quỹ bảo hiểm cho người lao động với mức đóng cụ thể được chi tiết trong bảng sau.

Quỹ bảo hiểm		HKD đóng cho NLĐ	Mức đóng của Người lao động
Bảo hiểm thất nghiệp	Quỹ bảo hiểm thất nghiệp	1%	1%
Bảo hiểm y tế	Quỹ BHYT	3%	1.5%
Bảo hiểm xã hội	Quỹ ốm đau và thai sản	3%	–
	Quỹ hưu trí và tử tuất	14%	8%
	Quỹ TNLĐ – BNN	0.5%
TỔNG		21.5%	10.5%

2. Mức đóng BHXH đối với chủ hộ kinh doanh (áp dụng từ 01/07/2025)

Tổng mức đóng BHXH hộ kinh doanh đối với chủ hộ là 29.5% trên mức thu nhập tháng do chủ hộ lựa chọn.

Quỹ bảo hiểm		Mức đóng của Chủ HKD
Bảo hiểm thất nghiệp	Quỹ BHTN	–
Bảo hiểm y tế	Quỹ BHYT	4.5%
Bảo hiểm xã hội	Quỹ ốm đau và thai sản	3%
	Quỹ hưu trí và tử tuất	22%
	Quỹ TNLĐ – BNN	–
TỔNG		29.5%

Như vậy:

• Đối với Người lao động: Hàng tháng, hộ kinh doanh trích 10.5% tiền lương của người lao động để đóng BHXH.
• Đối với Hộ kinh doanh (khi đóng cho NLĐ): Hàng tháng, hộ kinh doanh đóng 21.5% trên quỹ lương tháng đóng BHXH của người lao động.
• Đối với Chủ hộ kinh doanh: Hàng tháng, chủ hộ tự đóng 29.5% vào quỹ BHXH.

Lưu ý: Mức thu nhập tháng làm căn cứ đóng BHXH của chủ hộ kinh doanh thấp nhất bằng mức tham chiếu (2.340.000 đồng) và cao nhất bằng 20 lần mức tham chiếu.

Mức phạt không đóng bảo hiểm xã hội của hộ kinh doanh

Trường hợp hộ kinh doanh không thực hiện, thực hiện không đúng, không đủ quy định về việc đóng BHXH bắt buộc sẽ bị xử phạt vi phạm hành chính theo Điều 39 Nghị định 12/2022/NĐ-CP, cụ thể:

• Phạt tiền từ 12% – 15% tổng số tiền phải đóng (tối đa 75.000.000 đồng) đối với các hành vi: chậm đóng BHXH; đóng không đúng mức quy định; đóng không đủ số người thuộc diện tham gia.
• Phạt tiền từ 18% – 20% tổng số tiền phải đóng (tối đa 75.000.000 đồng) đối với hành vi không đóng BHXH cho toàn bộ người lao động thuộc diện tham gia.
• Phạt tiền từ 50.000.000 – 75.000.000 đồng đối với hành vi trốn đóng BHXH.

Ngoài ra, hộ kinh doanh còn bị buộc phải đóng đủ số tiền BHXH chưa đóng và nộp thêm khoản tiền lãi bằng 0,03%/ngày tính trên số tiền, thời gian chậm đóng.

Chi tiết thủ tục đăng ký BHXH lần đầu cho hộ kinh doanh

Khi bắt đầu sử dụng lao động hoặc khi chủ hộ thuộc đối tượng tham gia bắt buộc, hộ kinh doanh cần thực hiện thủ tục đăng ký BHXH lần đầu. Theo quy định, thủ tục phải được thực hiện trong vòng 30 ngày kể từ khi ký HĐLĐ.

Bước 1: Chuẩn bị hồ sơ

Về phía người lao động (nộp cho chủ hộ):

• Tờ khai tham gia, điều chỉnh thông tin BHXH, BHYT (Mẫu TK1-TS).
• Các giấy tờ chứng minh để hưởng quyền lợi BHYT cao hơn (nếu có).

Về phía chủ hộ kinh doanh:

• Tờ khai đơn vị tham gia, điều chỉnh thông tin BHXH, BHYT (Mẫu TK3-TS).
• Báo cáo tình hình sử dụng lao động và danh sách tham gia BHXH, BHYT, BHTN (Mẫu D02-LT).
• Bảng kê thông tin (Mẫu D01-TS).

Bước 2: Nộp hồ sơ

Hộ kinh doanh nộp hồ sơ tới cơ quan BHXH cấp cơ sở (tương đương cấp quận/huyện) nơi đặt địa điểm kinh doanh qua một trong các hình thức:

• Nộp trực tiếp tại bộ phận một cửa của cơ quan BHXH.
• Gửi qua dịch vụ bưu chính.
• Nộp trực tuyến qua phần mềm BHXH điện tử (yêu cầu có chữ ký số).

Bước 3: Nhận kết quả

Trong thời hạn không quá 05 ngày làm việc kể từ ngày nhận đủ hồ sơ hợp lệ, cơ quan BHXH sẽ giải quyết và cấp sổ BHXH, thẻ BHYT mới cho người lao động và chủ hộ kinh doanh. Kết quả sẽ được trả về qua dịch vụ bưu chính theo địa chỉ đã đăng ký.

Trên đây là những thông tin chi tiết giải đáp cho vấn đề hộ kinh doanh có phải đóng bảo hiểm xã hội. Kể từ ngày 01/7/2025, đây là nghĩa vụ bắt buộc theo Luật Bảo hiểm xã hội 2024. Các chủ hộ kinh doanh cần chủ động nắm bắt quy định và chuẩn bị kế hoạch thực hiện để đảm bảo tuân thủ pháp luật.