Đăng ký
Đăng nhập
Bảo hiểm xã hội (BHXH) tại Việt Nam được chia thành hai hình thức chủ yếu là bảo hiểm xã hội tự nguyện và bắt buộc, nhằm mở rộng diện bao phủ và đảm bảo an sinh cho mọi tầng lớp lao động. Mặc dù cùng hướng đến mục tiêu hưu trí và bảo hiểm, hai hình thức bảo hiểm xã hội bắt buộc và tự nguyện này lại có những điểm khác biệt then chốt về đối tượng, chế độ và cách thức đóng.
Việc so sánh và nhận diện những khác biệt này là vô cùng quan trọng để người lao động đưa ra lựa chọn tham gia phù hợp, đảm bảo tối đa quyền lợi an sinh xã hội của mình.
Bảo hiểm xã hội bắt buộc và tự nguyện là gì?
Bảo hiểm xã hội (BHXH) tự nguyện là hình thức bảo hiểm xã hội do Nhà nước tổ chức mà người tham gia được quyền tự nguyện lựa chọn mức đóng, phương thức đóng phù hợp với thu nhập của mình. Đây là chính sách nhân văn nhằm mở rộng diện bao phủ BHXH, đảm bảo an sinh xã hội cho những người không thuộc diện tham gia BHXH bắt buộc.
Bảo hiểm xã hội (BHXH) bắt buộc là loại hình bảo hiểm xã hội do Nhà nước tổ chức mà người lao động và người sử dụng lao động (doanh nghiệp, tổ chức) phải tham gia. Đây là quy định pháp luật nhằm thay thế hoặc hỗ trợ một phần thu nhập của người lao động khi họ bị giảm hoặc mất thu nhập do các sự kiện như ốm đau, thai sản, tai nạn lao động, bệnh nghề nghiệp, hết tuổi lao động hoặc tử vong.
Trên đây là những lý giải để quý khán giả có cái nhìn tổng quát nhất về BHXH bắt buộc và tự nguyện là gì? Dù khác nhau về đối tượng và cách thức tham gia, nhưng cả hai đều mang lại lợi ích thiết thực khi người dân chủ động tham gia đầy đủ, giúp bảo vệ quyền lợi trước những rủi ro trong cuộc sống và tạo nền tảng vững chắc cho tương lai.
So sánh chi tiết bảo hiểm xã hội bắt buộc và tự nguyện
Hiểu rõ sự khác nhau giữa BHXH tự nguyện và bắt buộc giúp người lao động lựa chọn hình thức tham gia phù hợp với điều kiện và nhu cầu của mình. Sau đây, xCyber sẽ cùng bạn so sánh chi tiết từng tiêu chí để dễ dàng đưa ra quyết định đúng đắn.
| Tiêu chí | BHXH bắt buộc | BHXH tự nguyện |
| Đối tượng tham gia | Người lao động làm việc theo hợp đồng lao động và người sử dụng lao động. | Công dân Việt Nam từ đủ 15 tuổi trở lên, không thuộc đối tượng tham gia BHXH bắt buộc. |
| Trách nhiệm đóng góp | Do người lao động và người sử dụng lao động cùng đóng. | Do người tham gia tự đóng hoàn toàn. |
| Mức đóng | Tính trên cơ sở tiền lương làm căn cứ đóng. | Người tham gia tự lựa chọn mức thu nhập tháng làm căn cứ đóng, với mức tối thiểu là chuẩn nghèo nông thôn và tối đa là 20 lần mức lương cơ sở. |
| Hỗ trợ của Nhà nước | Không có hỗ trợ tiền đóng từ Ngân sách Nhà nước. | Có hỗ trợ tiền đóng theo tỷ lệ % trên mức chuẩn hộ nghèo nông thôn (thường từ 10% đến 30% tùy đối tượng). |
| Các chế độ hưởng | Ốm đau, thai sản, tai nạn lao động – bệnh nghề nghiệp, hưu trí, tử tuất. | Hưu trí, tử tuất, thai sản và BHXH 1 lần |
| Phương thức đóng | Bắt buộc đóng hàng tháng. | Rất linh hoạt: Hàng tháng, 3 tháng, 6 tháng, 12 tháng, hoặc đóng một lần cho nhiều năm, hoặc đóng một lần cho những năm còn thiếu. |
| Điều kiện hưởng lương hưu | Số năm đóng bảo hiểm xã hội để được hưởng lương hưu ít nhất từ đủ 15 năm trở lên kể cả nam và nữ. | Đóng tối thiểu 15 năm BHXH và đủ tuổi nghỉ hưu theo quy định. |
| Căn cứ pháp lý | Luật Bảo hiểm xã hội 2014 (và Luật BHXH sửa đổi 2024 có hiệu lực từ 01/7/2025) và các văn bản hướng dẫn. | Luật Bảo hiểm xã hội 2014 (và Luật BHXH sửa đổi 2024 có hiệu lực từ 01/7/2025) và các văn bản hướng dẫn. |
BHXH bắt buộc là trụ cột chính sách, đảm bảo quyền lợi toàn diện (5 chế độ) cho người lao động có việc làm ổn định, chịu trách nhiệm đóng góp của cả hai bên.
BHXH tự nguyện là giải pháp mở rộng diện an sinh, giúp người lao động ngoài khu vực chính thức (lao động tự do) tích lũy để có lương hưu và thẻ BHYT miễn phí khi về già, với ưu điểm là phương thức đóng rất linh hoạt và được Nhà nước hỗ trợ. Cả hai loại hình đều nhằm mục tiêu cốt lõi là đảm bảo chế độ Hưu trí và Tử tuất.
Giải đáp các câu hỏi thường gặp về BHXH bắt buộc và tự nguyện
Trong quá trình tham gia bảo hiểm xã hội, người lao động thường gặp nhiều câu hỏi liên quan đến quy định, quyền lợi và thủ tục giữa bảo hiểm xã hội tự nguyện và bắt buộc. Dưới đây tổng hợp và giải đáp chi tiết các thắc mắc phổ biến giúp bạn hiểu rõ hơn để lựa chọn hình thức phù hợp.
Có được vừa tham gia BHXH bắt buộc vừa tham gia BHXH tự nguyện không?
Câu trả lời là Không. Người lao động không được đóng đồng thời BHXH bắt buộc và BHXH tự nguyện trong cùng một thời gian. Nếu đóng trùng, cơ quan BHXH sẽ hoàn trả phần thừa.
Người lao động có thể chuyển đổi linh hoạt giữa hai loại hình – nghỉ việc thì đóng tự nguyện, đi làm lại thì đóng bắt buộc và thời gian đóng được cộng dồn để tính hưởng lương hưu.
Thời gian đóng BHXH bắt buộc và tự nguyện có được cộng dồn để tính lương hưu không?
Câu trả lời là: Có. Thời gian đóng BHXH bắt buộc và BHXH tự nguyện được cộng dồn để tính hưởng lương hưu. Theo quy định, người lao động có thể bảo lưu toàn bộ thời gian đã đóng BHXH bắt buộc khi nghỉ việc và tiếp tục tham gia BHXH tự nguyện cho đến khi đủ 20 năm đóng để đủ điều kiện nhận lương hưu.
Ngừng đóng BHXH bắt buộc, có nên chuyển sang tự nguyện không?
Câu trả lời là Có, bạn rất nên chuyển sang BHXH tự nguyện. Khi ngừng tham gia BHXH bắt buộc, bạn nên chuyển sang BHXH tự nguyện để bảo lưu và cộng dồn thời gian đã đóng, tránh mất quyền hưởng lương hưu. Việc này giúp bạn tiếp tục tích lũy đủ 20 năm đóng, hưởng lương hưu ổn định và thẻ BHYT miễn phí khi về già. BHXH tự nguyện có mức và phương thức đóng linh hoạt, phù hợp cho lao động tự do hoặc đang tìm việc, là giải pháp tối ưu để bảo vệ quyền lợi an sinh.
Nếu nghỉ việc, tôi nên chốt sổ BHXH để nhận trợ cấp một lần hay nên chuyển sang đóng BHXH tự nguyện?
Câu trả lời: Tùy thuộc vào mục tiêu, nhưng các chuyên gia luôn khuyến nghị chuyển sang đóng BHXH tự nguyện để hưởng lương hưu.
| Lựa chọn | Ưu điểm | Nhược điểm |
| Nhận trợ cấp một lần | Nhận được một khoản tiền ngay lập tức để giải quyết khó khăn tài chính trước mắt. | Mất hoàn toàn thời gian đóng BHXH đã tích lũy và mất cơ hội được hưởng lương hưu vĩnh viễn (kèm BHYT miễn phí). |
| Chuyển sang Tự nguyện | Bảo lưu toàn bộ thời gian đã đóng; tiếp tục tích lũy để đủ 20 năm hưởng lương hưu. | Có thể cần nguồn tài chính tự chủ để đóng tiếp hàng tháng (dù mức đóng linh hoạt). |
Nên đóng BHXH tự nguyện hay bắt buộc?
Việc chọn đóng BHXH bắt buộc hay tự nguyện phụ thuộc vào tình trạng việc làm:
– Có hợp đồng lao động từ 1 tháng trở lên → Phải tham gia BHXH bắt buộc, được hưởng 5 chế độ (ốm đau, thai sản, tai nạn lao động, hưu trí, tử tuất) và được doanh nghiệp đóng phần lớn.
– Không có quan hệ lao động (lao động tự do, nông dân, tiểu thương…) → nên tham gia BHXH tự nguyện để hưởng lương hưu và BHYT khi về già, với hình thức đóng linh hoạt và có hỗ trợ từ Nhà nước.
Nói tóm lại: Có việc làm chính thức → bắt buộc, lao động tự do → tự nguyện; và nếu đã từng đóng BHXH bắt buộc, nên bảo lưu thời gian, chuyển sang tự nguyện để tích lũy đủ năm hưởng hưu.
Việc so sánh chi tiết phía trên giúp người lao động hiểu rõ sự khác nhau giữa bảo hiểm xã hội bắt buộc và tự nguyện; cơ chế vận hành, chế độ được hưởng và nghĩa vụ tài chính của từng hình thức. Nắm vững những điểm khác biệt và các lưu ý quan trọng là chìa khóa để người lao động có thể linh hoạt chuyển đổi, cộng dồn thời gian đóng và xây dựng kế hoạch an sinh cá nhân vững chắc cho tương lai.
